Budowa i rozwój mózgu płodu — od życia płodowego do przedszkola

Rozwój mózgu dziecka ma miejsce jeszcze w łonie przyszłej mamy. Proces ten przebiega stopniowo, zaczynając od powstania najprostszych zalążków układu nerwowego. Z tego względu należy dbać o odpowiedni rozwój organizmu dziecka w tym okresie. Również po przyjściu malucha na świat trzeba wspierać kształtowanie się tych ważnych struktur. Co wpływa na rozwój mózgu płodu? Kiedy dojrzewa układ nerwowy u dziecka?

Udostępnij

Rozwój układu nerwowego i mózgu u płodu

Rozwój układu nerwowego u płodu zaczyna się już w chwili zapłodnienia komórki jajowej. Ten stopniowy proces jest zależny od kilku czynników: takich, na które rodzice nie mają wpływu (np. uwarunkowania genetyczne) i takich, które można kontrolować. Do tych drugich zalicza się przede wszystkim dietę matki, czyli to, co spożywa kobieta w ciąży, ponieważ składniki są transportowane do organizmu dziecka. Należy pamiętać, że brak niektórych komponentów w pokarmie, np. bardzo ważnych kwasów tłuszczowych omega-3 i kwasu foliowego, może wpływać na zaburzenia rozwijania się jednego z najważniejszych narządów u płodu.

Najważniejsze fazy rozwoju mózgu płodu

Podczas trzech trymestrów ciąży w organizmie dziecka dochodzi do intensywnych zmian również w obrębie układu nerwowego. Każdy dzień to kolejny etap także w dojrzewaniu mózgu płodu. Takie szybkie tempo jest wynikiem rozwoju prenatalnego dziecka oraz proliferacji komórek mózgowych. Aż do momentu przyjścia malucha na świat powstaje sieć miliardów neuronów. Kiedy rozwija się mózg u płodu? Wyróżnia się trzy fazy:

• pierwszy trymestr — formowanie się płytek i rynienek nerwowych, cewy nerwowej, najbardziej intensywny okres rozwoju mózgu;
• drugi trymestr — powstawanie komórek nerwowych, reakcja płodu na odgłosy, tworzenie się neuronów;
• trzeci trymestr — chroniczna aktywność mózgu dziecka w reakcji na odgłosy, reagowanie na światło.

Pierwszy trymestr

Rozwój mózgu zaczyna się w chwili zapłodnienia komórki jajowej. Za początek uznawany jest proces formowania się płytek i rynienek nerwowych, które w ok. 4 tygodniu życia płodowego tworzą cewkę nerwową. Ta z kolei stanowi zalążek rdzenia kręgowego i mózgowia.

W tym okresie może dojść do nieprawidłowego rozwoju mózgu u płodu, jeżeli z jakiegoś powodu cewka nie wykształci się odpowiednio. Wówczas efektem mogą być poważne wady płodu, np. bezmózgowie. Najbardziej intensywny rozwój mózgu dokonuje się w ciągu 12 tygodni.

Drugi trymestr

Około piątego miesiąca ciąży w mózgu płodu dochodzi do powstania komórek nerwowych. Dzięki nim dziecko po urodzeniu może rozpoznawać zapach, smak, dźwięk, dotyk oraz światło. W tym czasie maluch znajdujący się w łonie matki zaczyna nabierać zdolności do reagowania na odgłosy. Między 17. a 20. tygodniem tworzą się komórki nerwowe (neurony), później półkule. Zmysł dotyku rozwija się między 21. a 24. tygodniem ciąży. W tym okresie płód zaczyna również odbierać bodźce bólowe.

Trzeci trymestr

Kolejny etap rozwoju układu nerwowego ma miejsce około 6-7. miesiąca życia płodowego. Wówczas dziecko uzyskuje umiejętność zaciskania dłoni oraz ssania. Ponadto obserwuje się chroniczną aktywność mózgu w reakcji na wszelkie bodźce słuchowe.

Od 26. tygodnia można już obserwować fale mózgowe. Około 28. tygodnia ciąży dochodzi do wykształcenia się części układu nerwowego odpowiedzialnej za przenoszenie impulsów z ucha do mózgu dziecka. Co więcej, mózg zaczyna reagować na światło, ponieważ powstaje siatkówka oka (płód może otwierać oraz zamykać oczy).

Substancje niezbędne w rozwoju mózgu u płodu

Dieta przyszłej mamy jest bardzo ważna już od pierwszego dnia ciąży, ponieważ wszystkie składniki odżywcze trafiają poprzez łożysko do organizmu dziecka. W menu ciężarnej powinny znaleźć się m.in. takie elementy jak:

• kwas foliowy – czyli witaminę z grupy B, którą warto zażywać nie tylko w czasie ciąży, ale i w okresie planowania dziecka. Stanowi ona pomoc w regulacji wzrostu komórek u malucha, a także wpływa na prawidłowe zawiązanie się układu nerwowego. Kwas foliowy można znaleźć w warzywach liściowych (np. sałacie, kapuście czy szpinaku), a także burakach, pomidorach, owocach cytrusowych i nabiale¹,
• kwasy tłuszczowe z grupy omega-3 – a szczególnie kwas dokozaheksaenowy (DHA). To istotny składnik budulca mózgu, który jest konieczny także do rozwoju wzroku. Kwas ten jest też wartościowym związkiem dla przyszłej mamy, ponieważ wpływa na jej dobre samopoczucie psychiczne. Niestety, organizm człowieka nie wytwarza go nawet w śladowych ilości, dlatego należy dostarczać go w pokarmie².

Wpływ Omega-3 na rozwój mózgu jeszcze w brzuchu matki

Na rozwój układu nerwowego płodu ogromny wpływ ma odpowiednia podaż nienasyconych kwasów omega-3 w ciąży, które docierają do dziecka poprzez łożysko. Bardzo ważny jest kwas dokozaheksaenowy (DHA). Największe zapotrzebowanie na ten związek ma miejsce w III trymestrze ciąży. To właśnie kwas DHA stanowi główny materiał budulcowy mózgu, a dokładniej — błon komórkowych neuronów kory mózgowej. Z tego powodu przyszła mama powinna zadbać o właściwą ilość kwasów tłuszczowych w codziennej diecie.

Co może wpływać na nieprawidłowy rozwój mózgu płodu?

Istnieje szereg czynników mających wpływ na nieprawidłowy rozwój mózgu płodu. Kobieta w ciąży powinna zrezygnować z alkoholu, papierosów, mocnej kawy oraz innych używek. Ponadto jednym z czynników, który może przyczynić się do wystąpienia bezmózgowia lub innych wad cewy nerwowej, jest zbyt niskie stężenie kwasu DHA i kwasu foliowego. Niedobór DHA może przyczyniać się do zaburzeń układu nerwowego i wystąpienia powikłań w trakcie porodu (np. odklejenia łożyska, przedwczesnego porodu).

Warto przeczytać więcej: Jakie czynniki wpływają na na prawidłowy rozwój płodu? Zadbaj o rozwój dziecka w ciąży!

Rozwój mózgu dziecka w pierwszych lata życia

Wiele osób zastanawia się, kiedy najintensywniej dojrzewa układ nerwowy niemowlaka. Jest nim pierwszy rok życia nowo narodzonego dziecka. Przyjmuje się, że do ukończenia 3 miesiąca życia dochodzi do rozrośnięcia się mózgu dziecka do docelowej wielkości. W późniejszych latach następuje rzeźbienie się tego narządu, a także wytwarzanie coraz większej ilości synaps, które przekazują informacje. Proces ten jest najbardziej intensywny do ukończenia 2-3 lat, kiedy dziecko nabiera wszystkich kluczowych umiejętności: poruszania się, mówienia itd³.

Jak wspomóc rozwój mózgu dziecka?

W okresie prenatalnego rozwoju układu nerwowego dziecka za ważny aspekt uważa się przede wszystkim zdrową dietę przyszłej mamy. Posiłki powinny być odpowiednio zbilansowane pod względem składników odżywczych, takich jak kwas foliowy i kwasy DHA. Ponadto kobieta w ciąży (jeżeli nie ma ku temu przeciwwskazań) musi zadbać o odpowiednią dawkę aktywności fizycznej. Dzięki temu obniża się poziom stresu oraz łatwiej o wyciszenie, co pośrednio wpływa na rozwój mózgu szkraba. Dobrą formą relaksu i pozytywnego działania na rozwój mózgu dziecka może być również słuchanie muzyki w ciąży.

Należy wspierać dziecko na poszczególnych etapach jego rozwoju – codzienne stymulowanie jego umysłu do pracy daje najlepsze efekty. Każda nowa umiejętność i każda stymulacja są odpowiedzialne za rozwój mózgu noworodka. Z tego względu bardzo ważne jest zaangażowanie rodziców w cały ten proces. Przede wszystkim trzeba pamiętać o dobrze skomponowanej diecie, która wspomaga rozwój fizyczny i intelektualny. Ponadto można stymulować rozwój mózgu poprzez:

• opowiadanie, czytanie i wskazywanie różnych przedmiotów w otoczeniu, co pobudza zmysłu słuchu dziecka;
• urozmaicenie zabawy z wykorzystaniem kształtów, kolorów;
• stały rytm dnia;
• naśladowanie różnych dźwięków zwierząt, pojazdów;
• kontakt z innymi dziećmi (np. w żłobku);
• wspomaganie zdrowych nawyków snu;
• pobudzenie wzrokowe (kolorowe dodatki w pokoju dziecięcym).

Warto przeczytać: Czy można brać tran w ciąży? Najważniejsze zagadnienia dla przyszłej mamy

Do kiedy rozwija się mózg dziecka?

Podsumowując, proces rozwoju mózgu zaczyna się od momentu zapłodnienia i trwa przez całe życie. W pierwszym roku życia mózg ulega aż trzykrotnemu powiększeniu i stanowi około 75% wielkości mózgu osoby dorosłej. Z tego względu ważne jest, aby przyszła matka zadbała o dostarczenie składników odżywczych swojemu dziecku w czasie ciąży, ale również po urodzeniu dziecka. W diecie należy uwzględnić przede wszystkim produkty bogate m.in. w kwas DHA i kwasy foliowy, które mają istotny wpływ na rozwój mózgu i całego układu nerwowego.

Bibliografia

• 1 – Kapka-Skrzypczak L., Niedźwiecka J., Skrzypczak M., Wojtyła A., Kwas foliowy – skutki niedoboru i zasadność suplementacji, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012, Tom 18, Nr 1, 65-69 https://agro.icm.edu.pl/agro/element/bwmeta1.element.agro-2c5f8eab-4aa3-4401-b43f-4024f7884a9f/c/fulltext733.pdf [dostęp online: 28.06.2022]
• 2 – https://ncez.pzh.gov.pl/ciaza-i-macierzynstwo/plodnosc-i-ciaza/znaczenie-kwasu-dokozaheksaenowego–dha–w-okresie-ciazy-i-laktacji/ [dostęp online: 28.6.2022]
• 3 – Szperlich-Kosmala M. Jak rozwija się mózg dziecka w pierwszych latach życia? https://dziecisawazne.pl/rozwija-sie-mozg-dziecka-pierwszych-latach-zycia/ [dostęp online: 28.06.2022]
• 4 – http://www.pis.lodz.pl/data/other/kwas_foliowy.pdf