Prawidłowy rozwój płodu – jak przebiega i jakie czynniki na niego wpływają?

Ciąża to wyjątkowy czas dla każdej kobiety. To w tym okresie płód rozwija się najbardziej intensywnie. Wiele czynników może zarówno wspomagać ten proces, jak i go zakłócać. Jak przebiega rozwój dziecka w ciąży? Co robić, aby wesprzeć prawidłowy rozwój płodu i zapewnić dziecku wszystko, czego potrzebuje? Dowiedzmy się tego z poniższego artykułu.

Udostępnij

Ciąża to okres najbardziej intensywnego rozwoju dziecka. To w tym czasie kształtują się wszystkie najważniejsze układy i systemy umożliwiające właściwe funkcjonowanie i wzrost małego organizmu. Ów rozwój nie odbywa się jednak samoistnie – rola matki w tym procesie jest również bardzo duża i niezwykle istotna. W końcu na prawidłowy przebieg ciąży wpływa także wiele czynników zewnętrznych. To dlatego wraz z oczekiwaniem na dziecko konieczna jest zmiana dotychczasowych nawyków, które mogą odbić się negatywnie na rozwoju płodu.

Jak wygląda rozwój płodu w czasie ciąży? 

W czasie ciąży rozwój płodu jest bardzo intensywny i składa się z wielu etapów. Ciąża każdej kobiety trwa 9 miesięcy i jest podzielona na trzy trymestry. To niesamowite, że w tak krótkim czasie z pojedynczej komórki powstaje organizm, który ma w pełni funkcjonujące serce, płuca, narządy wewnętrzne i mózg, a reaguje na bodźce, słyszy i porusza się. Jak przebiega rozwój płodu w poszczególnych trymestrach?

I trymestr – do 13 tygodnia ciąży

Pierwszy trymestr ciąży to czas najintensywniejszego rozwoju płodu w łonie matki. Trwa od momentu ostatniej miesiączki do ok. 13 tygodnia ciąży. W tym okresie następuje intensywny rozwój zarodkowy, który trwa aż do końca I trymestru – wtedy zarodek przemienia się w płód. Na tym etapie wykształcił on już większość najważniejszych narządów wewnętrznych, w tym serce, wątrobę i przewód pokarmowy.

Pierwszy miesiąc ciąży jest początkiem formowania się najważniejszego dla życia narządu – serca wraz ze skomplikowaną siecią naczyń krwionośnych. Umożliwia to rozwój zarodka i płodu w kolejnych etapach ciąży, ponieważ pozwala transportować krew do wszystkich tkanek rosnącego organizmu. W tej fazie rozwoju płodu powstają także zawiązki kręgów, wszystkich narządów jamy brzusznej i mięśni. 

Jak rozwija się płód w kolejnym miesiącu? W ostatnim miesiącu I trymestru serce i pozostałe narządy wewnętrzne zarodka są już w pełni uformowane i część z nich podejmuje także samodzielną pracę. Rozwija on także zawiązki dłoni, stóp, zębów, warg, języka i małżowiny usznej. Ostatni, trzeci miesiąc I trymestru to czas, w którym zarodek przekształca się w płód, jego skóra pokrywa się meszkiem płodowym, pojawiają się zawiązki paznokci, a nerki zaczynają wytwarzać mocz.

II trymestr – do 27 tygodnia ciąży

II trymestr trwa do 27 tygodnia ciąży i obejmuje jej czwarty, piąty i szósty miesiąc. 

Jest to czas intensywnego rozwoju mózgu płodu i jego układu nerwowego. W tym okresie stale dojrzewają także pozostałe narządy wewnętrzne i kości. 

W czwartym miesiącu ciąży intensywnie dojrzewa mózg, formuje się móżdżek i tworzą się otoczki wokół włókien nerwowych, które przyspieszają przesyłanie informacji między neuronami. W piątym i szóstym miesiącu rozwój płodu postępuje dalej – nieustannie w dalszym ciągu dojrzewają narządy wewnętrzne i układ nerwowy, zmieniają się także proporcje główki do reszty ciała. Pojawiają się także pierwsze włoski, brwi, rzęsy i paznokcie.

III trymestr – do 40 tygodnia ciąży (porodu)

Trzeci trymestr trwa do 40 tygodnia ciąży i kończy się porodem. Jest to czas zmian, które przygotowują dziecko do rozpoczęcia życia poza twoim organizmem. Przez całą ciążę zapewniałaś mu wszystkie potrzebne składniki odżywcze, jednak po urodzeniu dzieciaczek będzie musiał zacząć pobierać je samodzielnie. Na szczęście w tym okresie pojawiają się pierwsze odruchy ssania i chwytania, które to umożliwiają. W tym trymestrze dziecko potrafi także koordynować własne ruchy, a także słyszy muzykę i to, co do niego mówisz. Intensywnie zachodzi także rozwój płuc, bez których po urodzeniu nie mogłoby być możliwe złapanie pierwszego oddechu. 

Co ma wpływ na rozwój płodu? 

Na rozwój płodu ma wpływ bardzo wiele czynników, w tym właściwa dieta, aktywność fizyczna, masa ciała w czasie ciąży, a także odpowiednia ilość niezbędnych witamin i minerałów. 

Prawidłowe nawyki żywieniowe

Głównym obszarem zmian, które mają największy wpływ na rozwój płodowy dziecka, jest właściwe odżywianie. Dieta kobiety w ciąży ma ogromne znaczenie w tym czasie – składniki pokarmu zasilają nie tylko organizm matki, ale pomagają również w prawidłowym kształtowaniu nowego. Nie oznacza to jedynie zwiększonego zapotrzebowania na poszczególne składniki. Dostarczenie odpowiednich elementów i minerałów stanowi dodatkowe wsparcie w rozwoju dziecka, pozwala młodemu organizmowi lepiej się kształtować.

Aktywność fizyczna

Znaczna część kobiet bardzo niechętnie podejmuje aktywność fizyczną w ciąży. Jest to ogromny błąd, ponieważ może ona przynieść wiele korzyści zarówno matce, jak i dziecku. Badania wykazały, że jakakolwiek regularna aktywność w czasie ciąży poprawia dotlenienie tkanek płodu, wspierając ich prawidłowy rozwój. Dodatkowo poród kobiet aktywnych zwykle jest krótszy i przebiega sprawniej, przez co spada ryzyko powikłań, np. niedotlenienia płodu w jego trakcie^[1]. 

Aktywność fizyczną w ciąży dostosować trzeba nie tylko do jej zaawansowania, ale także do własnych możliwości. Wiele kobiet w ostatnim trymestrze zmaga się z wieloma dolegliwościami. Nie warto wtedy jednak całkowicie rezygnować z aktywności fizycznej, ponieważ może to jeszcze bardziej nasilać bóle pleców czy obrzęki nóg. Już nawet krótki spacer lub gimnastyka pozwolą zmniejszyć dolegliwości i poprawić samopoczucie. Na wcześniejszych etapach ciąży aktywność fizyczna może być bardziej urozmaicona – oprócz spacerów zaleca się także pływanie, jazdę na rowerze, jogę i pilates.

Odpowiednie witaminy i minerały dla kobiet w ciąży 

Ciąża to czas znacznie zwiększonego zapotrzebowania na składniki odżywcze. Są one zużywane nie tylko przez rosnący organizm, ale także przez matkę do prawidłowego rozwoju łożyska. Z tego powodu kobiety w ciąży powinny bardzo dbać o to, co nakładają na swój talerz, aby zapewnić sobie i dziecku odpowiednią podaż: 

• kwasów omega-3 i 9, których najbogatszym źródłem są tłuste ryby, nierafinowane oleje i tran,
• choliny, która obecna jest w wątróbce, żółtkach jaj, czerwonym mięsie, nasionach strączkowych i rybach,
• kwasu foliowego, który w dużych ilościach obecny jest w ciecierzycy, szpinaku, jajach, brokułach i brukselkach,
• jodu i selenu, których bogactwem są ryby morskie, owoce morza oraz algi,
• witaminy B6 i B12, obecnych w mięsie czerwonym, wątróbce, jajach i mleku, 
• żelaza, którego duże ilości obecne są w wątróbce i innych podrobach, mięsie, produktach zbożowych, orzechach i nasionach, 
• witaminy D, której źródłami są głównie ryby.

Zapotrzebowanie na witaminy dla kobiet w ciąży jest jednak tak duże, że zwykle nawet bardzo bogata i różnorodna dieta nie zapewnia wystarczającej ich ilości. Warto więc wspomóc właściwe odżywianie suplementacją w ciąży kwasu foliowego, witaminy D, kwasów tłuszczowych omega-3, żelaza, magnezu i wapnia^[2]. 

Kwasy tłuszczowe omega-3 a rozwój płodu 

Rola kwasów omega-3 dla ciężarnej kobiety, w szczególności DHA w prawidłowym rozwoju płodu jest ogromna. Odpowiadają za rozwój siatkówki w oczach noworodka. W ten sposób wpływają na ostrość widzenia malucha^[2].

Ponadto kwasy tłuszczowe omega wpływają na właściwe funkcjonowanie mózgu. Ich odpowiednia suplementacja w ciąży wspomaga nie tylko jego rozwój. Przekłada się to również na pierwsze lata życia dziecka, w których kształtowanie mózgu także przebiega niezwykle intensywnie.

Kwas tłuszczowy DHA można znaleźć przede wszystkim w tłustych rybach, m.in. łososiu, pstrągu, śledziu, sardynkach oraz makreli. Warto także sięgnąć po tran, który jest bezpiecznym źródłem kwasów tłuszczowych – zarówno dla matki, jak i płodu.

Powiązany artykuł: Czy można brać tran w ciąży? Poznaj tajniki tego zagadnienia

Prawidłowa masa ciała

Badania wykazały, że utrzymywanie odpowiedniej masy ciała przy pomocy odpowiedniego odżywiania w ciąży i aktywności fizycznej zapobiega wzrostowi poziomu glukozy we krwi u ciężarnych i zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycy^[1]. Wbrew pozorom ma to także ogromny wpływ na rozwój płodu, ponieważ cukrzyca ciążowa znacznie zwiększa ryzyko wad serca, nerek i układu nerwowego u dzieci^[1]. Dodatkowo zachowanie odpowiedniej wagi w trakcie ciąży ułatwia zrzucić zbędne kilogramy po porodzie.

Co może negatywnie wpływać na rozwój płodowy?

Negatywnie na rozwój płodowy może wpływać bardzo wiele czynników, w tym palenie papierosów, spożywanie alkoholu i picie kawy w trakcie ciąży.

Spożywanie alkoholu

Spożywanie alkoholu w ciąży może nieść dla dopiero co rozwijającego się dziecka bardzo poważne konsekwencje. Alkohol uszkadza mózg płodu i jest przyczyną poważnych opóźnień w ich rozwoju w przyszłości. Szczególnie niebezpieczny jest także alkohol w pierwszych tygodniach ciąży, bo to właśnie w tym okresie trwa kluczowy i najbardziej intensywny rozwój wszystkich najważniejszych organów płodu. 

Nadużywanie alkoholu przez ciężarną może prowadzić także do rozwoju płodowego zespołu alkoholowego (FAS) u dziecka^[3]. Dzieci z tym zespołem cierpią często na zaburzenia mowy, mają problemy z nauką siadania i chodzenia, a także rozwijają się wolniej od rówieśników. Przez całe swoje życie zmagają się z problemami ze słuchem, poruszaniem się i mają charakterystycznie zmienione rysy twarzy, m.in. spłaszczoną rynienkę podnosową.

Niestety obecnie nie istnieje ustalona, bezpieczna dawka alkoholu w ciąży, którą kobieta może spożyć bez obawy o możliwe konsekwencje. Nie warto więc ryzykować i najlepiej całkowicie zrezygnować z tego typu trunków na cały okres ciąży.

Picie kawy i nadużywanie kofeiny

Kawa jest bez wątpienia napojem, po który najczęściej sięgamy w ciągu dnia, aby dodać sobie energii. W czasie ciąży warto jednak całkowicie z niej zrezygnować. Kofeina zawarta w kawie przedostaje się do krwiobiegu maleństwa i może wpływać na rozwój układu nerwowego i wątroby. Dodatkowo picie kawy w ciąży może utrudniać przepływ krwi przez łożysko, zmniejszając dostawę składników odżywczych od matki do płodu^[4]. 

Jeżeli więc lubimy smak kawy i nie chcemy się z nią całkowicie rozstawać, ograniczmy ją do maksymalnie jednej filiżanki dziennie. Znacznie lepsze dla pociechy będzie jednak zamienienie zwykłej kawy na kawę zbożową, która nie zawiera szkodliwej dla dziecka kofeiny.

Palenie papierosów w ciąży

Palenie papierosów w ciąży, jak i narażenie na regularne wdychanie dymu tytoniowego jest bardzo szkodliwe dla rozwijającego się płodu. Zwiększa ryzyko przedwczesnego porodu, licznych komplikacji w czasie ciąży i nadciśnienia tętniczego. Dodatkowo noworodki matek, które paliły papierosy w ciąży mają mniejszą masę urodzeniową (średnio nawet o 300g), często wymagają podawania tlenu bezpośrednio po porodzie i są bardziej narażone na zakażenia w pierwszych dobach życia^[5].

Jak wspomóc rozwój płodu odpowiednią dietą?

Prawidłowy rozwój płodu można wspomóc odpowiednią dietą, bogatą w pełnowartościowe produkty zawierające niezbędne witaminy i minerały. Warto więc dbać o to, aby w diecie kobiety ciężarnej nie zabrakło:

• Świeżych warzyw i owoców – stanowią bogate źródło witamin, potasu, błonnika, żelaza i wielu innych.
• Produktów zbożowych – są źródłem węglowodanów, błonnika, magnezu, cynku oraz witamin z grupy B.
• Ryb, będących źródłem kwasów tłuszczowych DHA, zdrowych tłuszczy i witamin A, D i E.
• Nabiału – w tych produktach znajduje się m.in. fosfor, witaminy B i D, wapń oraz białko.
• Wody – właściwe nawodnienie w tym czasie też jest ważne, warto wypijać nawet 2,5 l płynów na dobę.

Jakich produktów lepiej unikać?

Samo dostarczanie właściwych składników to nie wszystko. Konieczne jest także wyeliminowanie tych elementów diety, które mogą zaszkodzić maleństwu. Spożywanie surowego mięsa oraz jajek także nie wpływa korzystnie na rozwój płodu. W ten sposób do organizmu mogą dostać się pasożyty lub bakterie m.in. salmonelli. 

Z podobnego powodu na czas ciąży warto również zrezygnować z serów pleśniowych. Mogą one wywołać zakażenie bakteriami Listerii, co skutkuje niższą odpornością na zatrucia pokarmowe i infekcje u dziecka w przyszłości. Warto unikać również produktów wędzonych – zawarte w nich konserwanty mogą stanowić źródło alergii, zgagi oraz wzdęć.

Bibliografia:

1. O. Parkitna, J. Witkoś, G. Onik. Aktywność fizyczna w ciąży i jej wpływ na przebieg ciąży i porodu. Ostry dyżur 2017, tom 10, nr 1, s. 16-22.
2. M. Makowska-Donajska, L. Hirnle. Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017, tom 2, nr 4, s. 166-172.
3. A. Fidelus, J. Łukasik. W trosce o zdrowie dziecka i twoje. Płodowy zespół alkoholowy – kompendium wiedzy. Kraków 2016.
4. A. K. Pawłowska-Muc, C. Łepecka-Klusek. Używki w ciąży – kofeina. Journal of Education, Health and Sport 2015, tom 5, nr 6. 
5. D. Sochaczewska, M. B. Czeszyńska. Palenie czynne lub bierne w okresie ciąży a wybrane parametry morfologiczne i powikłania okresu noworodkowego. Ginekologia Polska 2010, nr 81, s. 687-692.