Jakie są najmniej zanieczyszczone ryby? Toksyny w rybach a czystość tranu

Ryby mają nie do końca ugruntowaną pozycję w diecie. Z jednej strony zalecane jest częste spożywanie ryb morskich, ze względu na zawartość kwasów omega-3, witaminy D i wartościowego białka, a także inne prozdrowotne właściwości. Z drugiej jednak można znaleźć informacje, że, ze względu na wzrost zanieczyszczeń mórz, również i mięso ryb jest coraz bardziej zanieczyszczone. Czy ryby są rzeczywiście skażone? A jak zanieczyszczenie mórz i oceanów wpływa na pozyskiwany z nich tran?

Udostępnij

Zanieczyszczenia, które mogą występować w rybach

Pomimo wysokiej wartości odżywczej ryb, coraz częściej mówi się o tym, że ich jedzenie może nie do końca mieć tylko pozytywne skutki.

Przeprowadzone w 2012 roku badanie wykazało¹, że co prawda biorące w nim udział dzieci jedzące niskiej jakości ryby miały lepsze wyniki lipidogramu (poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi), ale zauważono też, że mają nieco podwyższone markery stanów zapalnych, a ich reakcja na kortyzol (hormon stresu) była delikatnie osłabiona, co miało związek z podwyższonym poziomem toksyn w rybach. Głównie rtęci.

Ryby bowiem, pływając w zanieczyszczonej wodzie, pochłaniają zanieczyszczenia takie jak właśnie rtęć i metale ciężkie (kadm, ołów) oraz dioksyny (trujące związki z grupy chlorowanych węglowodorów aromatycznych). Częste spożywanie niskiej jakości ryb, poławianych na terenach mocno zanieczyszczonych może skutkować dolegliwościami zdrowotnymi, ponieważ cząsteczki te nie ulegają biodegradacji i mogą kumulować się w ludzkich tkankach²:

• rtęć – w mięsie ryb występuje najczęściej pod postacią metylortęci, organicznej, a przy tym najbardziej toksycznej formie. Częste spożywanie ryb zatrutych rtęcią może prowadzić do odkładania się cząsteczek rtęci w krwinkach czerwonych i w mózgu, prowadząc do uszkodzeń układu nerwowego. Metylortęć wpływa negatywnie także na układ hormonalny i płodność, zarówno u mężczyzn jak i u kobiet. Ma także zdolność przenikania przez łożysko do płodu, prowadząc do zaburzeń rozwojowych. Najbardziej zanieczyszczone rtęcią są ryby drapieżne, takie jak tuńczyk, węgorz czy miecznik, a także kraby i ośmiornice. Zauważa się jednak, że zanieczyszczenie jest znacznie większe w przypadku ryb dzikich, niż w przypadku tych pochodzących z hodowli,
• kadm – w wyniku działalności człowieka (przemysł ciężki, nawozy), pierwiastek ten stał się jednym z głównych, chemicznych zanieczyszczeń środowiska. Po wchłonięciu w układzie pokarmowym kumuluje się w wątrobie, nerkach i  kościach, prowadząc do zaburzenia pracy organów, deformacji kości, a nawet zmian nowotworowych w obrębie tkanek, w których się kumuluje. Największe stężenia kadmu w tkankach ryb zaobserwowano u mintaja, pangi i tilapii,
• ołów – najwięcej tego pierwiastka trafiło do środowiska na skutek spalania benzyny ołowiowej (etyliny) oraz jako produkt uboczny spalania węgla. Nadmiar ołowiu w organizmie prowadzi do zatrucia tym metalem, a jego objawami mogą być nadpobudliwość, bezsenność, problemy trawienne, choroby układu nerwowego i uszkodzenie szpiku kostnego. Największe stężenie ołowiu stwierdzono w takich rybach, jak tilapia i panga,
• dioksyny – to substancje będące produktami ubocznymi przemysłu (m.in. procesów spalania z niskim dostępem tlenu), które odkładając się w ludzkich tkankach, prowadzą do szeregu zaburzeń. Najczęstszym z nich jest tzw. trądzik chlorowy (pogrubienie i rogowacenie naskórka z zaburzeniem budowy i funkcji gruczołów łojowych). Ze względu na to, że niektóre dioksyny mają budowę podobną do ludzkich hormonów, nadmierne stężenie w organizmie może powodować zaburzenia w pracy układu hormonalnego, głównie hormonów płciowych. Może to skutkować niepłodnością. Największe stężenie dioksyn zaobserwowano w rybach bałtyckich – śledziu, łososiu i szprocie.

W rybach morskich można znaleźć także wiele innych toksyn – arsen, chlordan, PCB czy DDT. Postępujące zatrucie środowiska czy wzmożone używanie sztucznych nawozów sprawia, że coraz więcej toksyn w końcu znajduje się w morzach i oceanach. Najbardziej zanieczyszczone akweny to morza śródlądowe, w których nie ma wymiany wód z innymi, większymi akwenami lub wymiana ta jest ograniczona (tak jak np. w Morzu Bałtyckim).

Czy powinniśmy rezygnować ze spożywania ryb?

Chociaż nie można zaprzeczyć temu, że wraz ze wzrostem zanieczyszczeń środowiska wzrasta również poziom intoksykacji ryb i innych organizmów morskich, nie należy popadać w panikę.

Mimo tego, że bałtyckie ryby mają ostatnio czarny PR w mediach poświęconych zdrowiu i dietetyce, polskie instytuty badawcze uspokajają konsumentów. 

Według pomiarów, dokonanych przez Morski Instytut Rybacki PIB i Instytut Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego, Instytutu Oceanologii PAN stężenia substancji toksycznych zawarte w rybach pochodzących z Bałtyku choć podwyższone, nie są niebezpieczne.

Przykładowo, aby uzyskać toksyczną dawkę rtęci, trzeba byłoby zjadać tygodniowo co najmniej 11,7 kg mintaja, 20,74 kg pangi lub 2,37 kg dorsza. Aby doszło do zatrucia dioksynami, trzeba spożyć odpowiednio 61,25 kg pangi, 65 kg mintaja i 950 g dorsza³.

Dbając nie tylko o zdrowie, ale również o środowisko naturalne, warto zwrócić uwagę na źródło pozyskiwania ryb. Zdecydowanie najbardziej zanieczyszczone pochodzą z hodowli azjatyckich (Chiny, Tajlandia) podczas gdy ryby łowione w Europie i w Europejskiej części Oceanu Atlantyckiego mogą być spożywane ze spokojem⁴.

Najlepiej kupować ryby opatrzone certyfikatem MSC (Marine Stewardship Council) oznaczającym zrównoważone rybołówstwo lub ASC (Aquaculture Stewardship Council), który nadaje się rybom pochodzącym w wysokich jakościowo, odpowiedzialnych hodowli.

Czystość tranu, czy toksyny w rybach mogą wpływać negatywnie na tran?

Nie da się uniknąć zanieczyszczenia ryb metalami ciężkimi i innymi toksynami. Niewielkie ilości tych substancji nie są szkodliwe dla zdrowia.
UE wydała pewne dyrektywy, w których określa normy, w jakich powinny się mieścić suplementy diety,

Wyglądają one następująco⁵:

• kadm – 1 mg/kg
• ołów –  3 mg/kg
• rtęć – 0,1 mg/kg
• dioksyny – 1,75 pg/kg*.

*limit dotyczący olejów zwierząt morskich

Toksyny przenikają do wszystkich komórek ciała ryby – także do wątroby, a w zasadzie przede wszystkim do niej, ponieważ to właśnie ten narząd zajmuje się oczyszczaniem krwi z toksyn.

To, jaka jest zawartość zanieczyszczeń w tranie, zależy przede wszystkim od stanu ryby, z której został on uzyskany. 

Suplement diety trany Möllers produkowane są z wątroby dorsza skrei,. Następnie jest on oczyszczany za pomocą nowoczesnych technologii, dzięki czemu z łatwością spełnia powyższe, europejskie limity zanieczyszczeń, osiągając następujące wyniki:

• kadm – 0,01 mg/kg,
• ołów –  < 0,025 mg/kg,
• rtęć – < 0,01 mg/kg,
• dioksyny – 1 pg/kg.

Dzięki dbałości o czystość poławianych ryb oraz zastosowaniu najnowszej technologii produkcji Tran Norweski Möllers jest całkowicie bezpieczny w codziennym stosowaniu i można zażywać go bez obaw.

Bibliografia:

¹ Gump BB, MacKenzie JA, Dumas AK, Palmer CD, Parsons PJ, Segu ZM, Mechref YS, Bendinskas KG. Fish consumption, low-level mercury, lipids, and inflammatory markers in children. Environ Res. 2012 Jan;112:204-11.
² SZEFER, Piotr. Rekomendacja podręcznika pt. Szkodliwe substancje w żywności. Pochodzenie, działanie, zagrożenia dla zdrowia pod redakcją Agaty Witczak i Zdzisława E. Sikorskiego. Nauki Inżynierskie i Technologie/Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, 2021, no 37, p. 206-207.
³ KUBASIAK, Marta, OLEKSIUK, Klaudia, et DZIUBANEK, Grzegorz. Ryby w diecie dziecka–korzyści i zagrożenia; optymalne zalecenia. Zagrożenia zdrowotne wśród dzieci i młodzieży, 2011, p. 35.
⁴ LUSZCZEK-TROJNAR, E., BLONIARZ, P., WINIARSKI, Bartłomiej, et al. Porównanie koncentracji kadmu, cynku, manganu i niklu w filetach wybranych gatunków ryb konsumpcyjnych. Roczniki Naukowe Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego, 2015, vol. 11, no 1.
⁵ https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02006R1881-20160311&from=PT
⁶ https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A32023R0915