Stres a serce, jak stres wpływa na organizm?

Przewlekły stres jest jedną z przyczyn wymienianych przez pacjentów, jako czynnik pogorszenia stanu zdrowia. Negatywny wpływ stresu na zdrowie to również jeden z powodów zwiększonego ryzyka występowania chorób układu sercowo-naczyniowego. Jak silny stres wpływa na serce i jak można uchronić się przed jego negatywnymi konsekwencjami?

Udostępnij

Czym jest przewlekły stres?

Stres to inaczej stan zachwiania emocjonalnego, związanego z silnym napięciem nerwowym, wywołanym czynnikiem stresującym (stresorem). Z punktu widzenia ewolucji i fizjologii, stres i wyzwalające się w czasie jego trwania procesy miały zapewnić przetrwanie.

W sytuacji stresu organizm przechodzi w tzw. tryb ucieczki bądź walki. Zwiększa się tętno i ciśnienie krwi, rozszerzają się źrenice, spowalnia trawienie, podnosząc jednocześnie poziom glukozy we krwi – wszystko po to, by dać organizmowi jak największe szanse na walkę z zagrożeniem lub ucieczkę przed nim.¹

Jeśli jednak stan ten nie mija, wówczas mowa o przewlekłym stresie, który ma bardzo negatywne konsekwencje, działając na organizm destrukcyjnie.

Jak stres wpływa na organizm? Przewlekły stres i objawy

Stres jest stanem pobudzenia organizmu, sprawiającym, że pracuje on na wyższych obrotach. W stresie dochodzi do pobudzenia współczulnego układu nerwowego, który mobilizuje nadnercza do wydzielania adrenaliny, noradrenaliny i kortyzolu (tzw. hormonów stresu). Na skutek nagle zwiększonego stężenia tych hormonów we krwi następuje ogólna stymulacja organizmu. 

Długotrwałe podwyższenie hormonów stresu, głównie kortyzolu, może mieć dewastujący wpływ na cały organizm:

• układ pokarmowy – długotrwałe zwężenie naczyń krwionośnych i zmniejszenie dopływu krwi do jelit prowadzi do zaburzeń trawienia. Długotrwały stres może prowadzić do bólów brzucha, biegunek i wymiotów,
• gospodarka hormonalna – długotrwały nadmiar kortyzolu może prowadzić do zaburzeń cyklu menstruacyjnego u kobiet i spermatogenezy u mężczyzn. Powoduje to spadek libido i trudności z zajściem w ciążę. Przewlekle podwyższony poziom adrenaliny i kortyzolu utrzymuje zwiększony poziom glukozy we krwi, co może prowadzić do insulinooporności i zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2,
• układ odpornościowy – przewlekły stres wpływa na zmniejszenie ogólnej liczby komórek odpornościowych we krwi, co powoduje zwiększone ryzyko zachorowań na infekcje. Co więcej, w stresie objawy chorób są zwykle bardziej nasilone, ponieważ wykończony ciągłym stanem gotowości organizm nie ma siły na walkę z chorobą.

Negatywny wpływ stresu na zdrowie człowieka wynika z tego, że organizm utrzymuje się cały czas w stanie podwyższonej gotowości, kierując wszystkie swoje siły do tych układów, które mają pomóc w walce lub ucieczce. Z fizjologicznego punktu widzenia stres miał być reakcją chwilową i jako taka działa mobilizująco. Destrukcyjne skutki przewlekłego stresu wynikają wprost z reakcji organizmu, który próbuje walczyć z zagrożeniem.

Jakie przewlekły stres ma objawy?²

• zaburzenia pracy serca (nadciśnienie, kołatania),
• dolegliwości ze strony układu pokarmowego (zgaga, bóle brzucha, biegunki, wrzody żołądka),
• wypadanie włosów, łamliwość paznokci,
• nagły przyrost lub spadek masy ciała,
• migreny i napięciowe bóle głowy,
• spadki odporności.

W efekcie przewlekły stres ma skutki również psychiczne i może prowadzić do zaburzeń psychicznych, stanów lękowych i depresji. Znacznie zwiększa także ryzyko wystąpienia uzależnień oraz może prowadzić do kompulsywnego objadania się, a w efekcie do nadwagi, otyłości i zaburzeń odżywiania.

Stres a serce

Chroniczny stres może powodować zwiększoną zapadalność na choroby układu krążenia. Ma to swoją przyczynę głównie w stale wysokim ciśnieniu tętniczym, wynikającym z ciągle podwyższonego poziomu kortyzolu we krwi.

Do najczęściej występujących objawów ze strony układu sercowo-naczyniowego zalicza się³:

• kołatania serca (zaburzenia rytmu serca spowodowane stresem, związane z nieprawidłowościami w aktywności elektrycznej serca),
• kłucie w klatce piersiowej (wynikające ze zwężenia naczyń wieńcowych, które może prowadzić do choroby niedokrwiennej serca lub dławicy piersiowej),
• trudności z oddychaniem,
• zwiększone ryzyko szybkiego rozrostu blaszki miażdżycowej,
• zwiększona koagulacja krwi (wzrost lepkości krwinek, prowadzący do powstawania skrzepów).

W efekcie przewlekły stres i jego wpływ na serce i układ krążenia mogą prowadzić do zwiększonego ryzyka zawałów i udarów, a także podnoszą prawdopodobieństwo wystąpienia nagłej śmierci sercowej.

Poznaj sposoby na wzmocnienie serca: https://www.mollers.pl/jak-wzmocnic-serce-sprawdzone-sposoby/

Jak radzić ze stresem?

Stres jest nieodłącznym elementem życia i nie da się usunąć z otoczenia wszystkich możliwych stresorów. Dlatego należy przedsięwziąć odpowiednie środki, które pozwolą rozładować napięcie emocjonalne, wyciszyć się i ograniczyć negatywny wpływ stresu na nasze zdrowie⁴.

• codzienny relaks – warto znaleźć coś, co pozwoli umysłowi oderwać się od problemów codziennego dnia. Czy będzie to relaksujący spacer, chwila z książką, malowanie czy słuchanie muzyki? A może po prostu chwila na kanapie z kubkiem ulubionej herbaty, 
• zdrowy sen – jest niezbędny organizmowi do prawidłowego funkcjonowania. Dlatego warto zapewnić sobie odpowiednią ilość zdrowego snu (co najmniej 7-8 godzin na dobę). Udając się do sypialni, dobrze jest wcześniej ją wywietrzyć, zadbać o odpowiednią temperaturę do spania (najlepiej 19-20 stopni). Warto także zadbać o wybór wygodnego materaca i poduszek, które pozwolą odprężyć się również ciału, ale i szybciej zasnąć,
• zdrowa dieta – jadłospis pełen warzyw, owoców i dobrej jakości mięsa i ryb pozwoli zapewnić organizmowi odpowiednią dawkę witamin i minerałów. 
• aktywność fizyczna – ćwiczenia ruchowe to dobry sposób na rozładowanie emocji. Dodatkowo umożliwia prawidłowe dotlenienie organizmu i poprawia ukrwienie wszystkich komórek,
• medytacja i ćwiczenia oddechowe – trenowanie uważności podczas medytacji we pozwala skupić się na „tu i teraz”. Ćwiczenia oddechowe z kolei umożliwiają wyjście z trybu walki i ucieczki, poprzez pogłębienie oddechu i obniżenie rytmu serca.

Zdarza się jednak, że pomimo najlepszych chęci stres jest tak obezwładniający i niszczący, że powyższe metody niewiele dają. W takich wypadkach warto zadbać o swoje zdrowie psychiczne (i fizyczne) konsultując się z psychologiem, psychoterapeutą bądź psychiatrą. Wskaże on nie tylko dodatkowe możliwości na obniżenie poziomu stresu, ale w razie potrzeby, specjalista może zaproponować wsparcie farmakologiczne.

Konsultacja merytoryczna: lek. Bartłomiej Śmieszniak

Bibliografia:

¹ VAN DER KOLK, Bessel A., ROTH, Susan, PELCOVITZ, David, et al. Disorders of extreme stress: The empirical foundation of a complex adaptation to trauma. Journal of Traumatic Stress: Official Publication of the International Society for Traumatic Stress Studies, 2005, vol. 18, no 5, p. 389-399.

² Stachowicz, Katarzyna, Helena Domin, and Bernadeta Szewczyk. „Stres jako zagrożenie środowiskowe-jak sobie z nim radzić.” Wszechświat 123.01-03 (2022).
³ JODŁOWSKA, Emilia et JUSZCZAK, Marlena. Wpływ stresu przewlekłego na rozwój nadciśnienia tętniczego. Folia Medica Lodziensia, 2013, vol. 1, no 40, p. 53-77.
⁴ SYGIT-KOWALKOWSKA, Ewa. Radzenie sobie ze stresem jako zachowanie zdrowotne człowieka–perspektywa psychologiczna. Hygeia Public Health, 2014, vol. 49, no 2, p. 202-208.