Niedobór i nadmiar witaminy A. Jak je rozpoznać?

Witamina A ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego ciała. Jednocześnie jest jedną z tych witamin, w przypadku których szkodliwy może być zarówno niedobór, jak i nadmiar. Jak rozpoznać objawy? Jakie kroki przedsięwziąć by zapewnić sobie prawidłowy poziom witaminy A? Oto zbiór wskazówek!

Udostępnij

Niedobór i nadmiar witaminy A. Z czego wynikają?

Zarówno niedobór, jak i nadmiar witaminy A wynikają zazwyczaj z nieodpowiedniej diety. Niedobory są zwykle skutkiem źle zbilansowanej diety, ubogiej w warzywa, owoce i wartościowe produkty odzwierzęce. Hiperwitaminoza z kolei najczęściej wynika z przyjmowania zbyt dużej ilości suplementów. Może to być również wina diety zbyt bogatej w produkty zawierające retinol, takie jak czerwone mięso, nabiał, ryby. 

Zdarza się, że osoby cierpiące na niedobór, chcąc szybko uzupełnić braki, przesadzają z suplementacją, która w efekcie prowadzi do przedawkowania witaminy A. Przedawkowanie wynikające ze spożywania zbyt dużej ilości pokarmów bogatych w ten składnik zdarza się bardzo rzadko. 

Na niedobór najbardziej narażone są osoby na diecie roślinnej i niskotłuszczowej. Dzieje się tak, ponieważ nawet pomimo spożywania produktów bogatych w beta-karoten, jest on słabo przyswajalny w organizmie ze względu na swoją rozpuszczalność w tłuszczach¹. Brak tych substancji jest więc powodem do zbyt małej podaży witaminy A w organizmie.

Niedobór witaminy A – kiedy o nim mowa i jak reagować?

Niedobory witaminy A najczęściej pojawiają się u osób stosujących złą dietę, a także przy ogólnym niedożywieniu. Chwilowo mogą pojawiać się również w stanach zwiększonego zapotrzebowania na tą witaminę – np. u dzieci w trakcie chorowania np. na odrę lub u dorosłych w czasie ostrych infekcji lub w stanach podwyższonego stresu.

Zwykle do wyrównania niedoborów wystarczy odpowiednia modyfikacja diety o produkty zawierające witaminę A. Organizm zazwyczaj sam reguluje jej poziom poprzez zwiększenie apetytu na produkty bogate w ten składnik.

Brak witaminy A – objawy, które powinny niepokoić

Witamina A stanowi element budulcowy nabłonka oraz ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego działania narządu wzroku. Dlatego zwykle pierwsze objawy, jakie można zauważyć to:

• suchość i łuszczenie się skóry;
• rogowacenie skóry na kolanach i łokciach;
• wysychanie rogówki i spojówki oka;
• pogorszenie stanu włosów i paznokci.

Niedobór witaminy A prowadzi również do szybkiego pogłębiania się zmarszczek i powstawania nowych oraz może powodować powstawanie zmian trądzikowych.

Konsekwencje niedoboru

Przedłużający się niedobór witaminy A może prowadzić do dalszego pogarszania się stanu włosów, skóry i paznokci, a także do postępujących problemów ze wzrokiem. Najczęściej rozwijającą się dolegliwością przy hipowitaminozie witaminy A jest tak zwana ślepota zmierzchowa, czyli pogarszające się widzenie w sytuacjach niedoboru światła.

U dzieci z przewlekłym niedoborem witaminy A może dojść do zahamowania wzrostu. Dodatkowo, u kobiet i  mężczyzn długotrwały brak tej witaminy może prowadzić do problemów z płodnością.

Jak uzupełnić braki? Produkty bogate w witaminę A

Witamina A występuje w pożywieniu w dwóch formach. Produkty odzwierzęce bogate są w retinol, który jest szybciej przyswajany, niż zawarty w roślinach beta-karoten. Do najbogatszych źródeł witaminy A zalicza się:

• mięso (np. wątroby zwierzęce);
• tłuste ryby (np. dorsz);
• nabiał (np. jaja)

Z kolei spośród roślin największym rezerwuarem tej witaminy są: 

• pomarańczowe i czerwone warzywa (dynia, pomidory, czerwona papryka i sałata);
• zielone warzywa liściaste (roszponka, jarmuż, szpinak).

Przedawkowanie witaminy A – po jakich dawkach?

W przypadku witaminy A jej przedawkowanie jest równie niebezpieczne, jak niedobór.

Toksyczne działanie tej witaminy obserwuje się przy dziennym spożyciu przekraczającym 15000 µg.

Do przedawkowania najczęściej dochodzi u osób stosujących preparaty witaminowe, szczególnie te zalecane dla poprawy stanu włosów, skóry i paznokci. Jednoczesne stosowanie suplementów doustnych wraz z kremami wzbogaconymi o retinol (gdy są stosowane na duże powierzchnie) może prowadzić do szybkiego odkładania się witaminy A w organizmie.

Nadmiar witaminy A – objawy przedawkowania

Najczęściej występujące objawy przedawkowania witaminy A mogą być charakterystyczne dla wielu innych dolegliwości, dlatego ważne jest, żeby poprawnie je zidentyfikować.
Do najczęściej występujących można zaliczyć:

• drażliwość i nadpobudliwość;
• bóle mięśni i stawów;
• bóle głowy;
• zmiany skórne zabarwione na żółto;
• dolegliwości ze strony układu pokarmowego np. nudności i wymioty;
• zaburzenia funkcji wątroby.

Szczególnie niebezpieczna jest hiperwitaminoza u kobiet w ciąży. Może ona bowiem prowadzić do poronień, wad wrodzonych płodu i komplikacji okołoporodowych.²

Jak postępować przy przedawkowaniu witaminy?

Niestety nie ma szybkiego sposobu na to, by pozbyć się nadmiaru witaminy A z organizmu. Przy stwierdzeniu hiperwitaminozy trzeba czekać, aż witamina zostanie zmetabolizowana przez organizm. 

Dlatego tak ważne jest szybkie zauważenie objawów i powiązanie ich z hiperwitaminozą. Przewlekły nadmiar witaminy A może skutkować poważnymi uszkodzeniami wątroby, zaburzeniami świadomości i uszkodzeniem wzroku. 

Niedobór i nadmiar witaminy A. Jak utrzymać balans?

Witamina A jest witaminą dosyć łatwą do znalezienia w codziennym pożywieniu. Dlatego prawidłowo zbilansowana dieta zwykle pozwoli utrzymać ją na zalecanym poziomie. 

Aby zapobiec przedawkowaniu witaminy A warto rozważnie podejść do tematu suplementacji, a w razie wątpliwości najlepiej przed jej wdrożeniem skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu. 

O suplementacji można pomyśleć w przypadku osób mających na co dzień bardzo mało urozmaiconą dietę. Wówczas jako wsparcie można wykorzystać Tran Norweski. Jego formuła dostarczy nie tylko witaminę A, ale również kwasy omega-3, w których rozpuszcza się wspomniana substancja. Dodatkowo preparat jest bogaty w inne cenne witaminy (np. D3 czy E). 

Należy przy tym pamiętać, że podstawą żywienia powinna być zbilansowana dieta. Zdrowy balans zachowa się wtedy, gdy będzie się stosować do piramidy zdrowego żywienia. Zgodnie z nią ilość i częstotliwość spożywania warzyw i owoców będzie dominować nad mięsem i podrobami. Pozwoli to utrzymać optymalny poziom witaminy bez ryzyka hiperwitaminozy.

Bibliografia

• 1. Zasada, Malwina, and Aleksandra Adamczyk. „Witamina A. Budowa i mechanizm działania.” Kosmetologia estetyczna 5.7 (2018): 517-521.
• 2. Kańtoch, M., Litwiński, B., Szkoda, M., & Siennicka, J. (2002). Znaczenie niedoboru witaminy A dla patologii i immunologii zakażeń wirusowych. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny, 4(53), 385-392.
• 3. KUNACHOWICZ, Hanna. Zasady żywienia człowieka. Sklep WSiP 10% rabatu, 2000.
• 4. Żaba R. Bezpieczeństwo stosowania retinoidów. Post Dermatol Alergol 2006, 13: 161-174.
• 5. Irlik, Agnieszka, Anna Piotrowska. „Retinoidy–mechanizm działania i zakres efektów niepożądanych po stosowaniu doustnym i aplikacji na skórę.” Borgis Medycyna Rodzinna 22.4 (2019): 173-181.
• 6. KAPKA-SKRZYPCZAK, Lucyna, et al. Dieta ciężarnej a ryzyko wad wrodzonych dziecka. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2011, 17.4.